پژوهش ۲(دانش و هنر ساختمانی)

رنگ در دانش و هنر ساختمانی

نام پژوهشگر :   بزرگمهر از دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز

رشته : شهرسازی

نام استاد : مهندس شاهرکنی

از اینکه نتوانستم نگاره های این پژوهش را در وبلاگ بگذارم بسیار شرمنده هستم و پوزش می خواهم .                                                                   

                                                                                             با سپاس بزرگمهر

 رنگ در آغاز

     پس از گذاری بر آموزه مبانی معماری و خواندن دیدگاه ها و پیشنهاد های بسیاری از مهندسان معمار و شهرساز به این پی بردم که به کاوش رنگ در معماری بسیار بی مهری شده است .

      دکتر الریچ ونگنروست پیوند های میان دانش و هنر را بررسی کرده و کوشید تا با دیدگاه بازتابی خود دیدگاه های ارتودکس و پویا را سامان بخشد . سپس به بررسی ده فرمان رالف راپسون پرداختیم و دیدگاه های او را در بهسازی دانش معماری از جلو دیدگان گذراندیم و همینگونه پیش رفتیم تا اینکه این با نوشته مهندس شاهرکنی با نام " اندیشه های فضای بینابین در تقابل آب و خاک " به پایان رسید.

      رنگ کاوشی است که ما از آغاز زندگانی با آن سر و کار داشته ایم و کاربرد آن بهتر دیدن چیزها به کمک دوگانگی که پدید می آورد می باشد . چشم ما آن بخش از هستی ماست که این کار را برای ما انجام می دهد و ناگفته نماند که روشنایی چراغ ، آتش یا خورشید کار نمایش رنگ را بر دوش می کشند .

      رنگ یکی از نمایانگرهای روان آدمی است و روانشناسان در شناسایی روان آدم ها از آن بسیار کار می گیرند .

      گاه رنگ نمادی از مردم یک سرزمین است و آنها آن را پرچم خویش می سازند.

      به کارگیری رنگ روی هم رفته در میان مردم بسیار درونی است و برای همین است که گاه رنگ را می توان در دین که به چم دانش درون می باشد، یافت .

      مردم ، هر چیزپیوسته  به زندگی شان را  به گونه ای با رنگ می آمیزند و یکی از آن ها خانه و کاشانه آنهاست. مردم نخستین نیز به این کار می پرداخته اند و در درون غارها از رنگ برای نماد های دینی شان  کمک می گرفته اند . همچنین برخی از پژوهشگران بر این باورند که مردمان نخستین از رنگ برای آرایش چهره هایشان کار می گرفته اند و این بیانگر آن است که هنر آرایش نیز هنری درونی است که از آغاز به همراه آدمی بوده و گاه نیز با آیین های دینی آمیخته می گشته است. مردمان نخستین همچنین از رنگ برای پیدا کردن راه خود سود می جسته اند و با نشانه گذاری از گم شدن خویش در کوه و جنگل خودداری می کرده اند تا مبادا از دسته خودشان جدا شوند و همچنین با برخورد به        رنگ های نا آشنا که با رنگ های دسته خودشان هماهنگی نداشت ترس بر هستیشان نگاشته می گشت. ایشان رنگ ها را از سرشتگاه (طبیعت) و بیشتر از گلها و گیاهان به دست می آوردند.

   رنگ امروز      

      امروز نیز رنگ در زندگی ما جایگاه ویژه ای دارد و برخی کاربرد های آن همان کاربردهای دیرینه می باشد . برای نمونه به کارگیری رنگ در آرایش که بیشتر در میان زن ها به جا مانده است .

       کاربرد های تازه ای نیز پیدا کرده است که در هنر معماری و شهرسازی نوین بسیار کاوشمند است ؛ برای نمونه بکارگیری رنگ در نماد های راهنمایی و رانندگی و یا به کارگیری رنگ برای بدست آوردن سود بیشتردر بازار کار.

       امروزه آنچه برای ما در هنرهای وابسته به رنگ ارزش دارد پدید آوردن گیرایی بیشتر برای رساندن پیامی ویژه می باشد و این کار ساده نیست و نیاز به فراگیری دانش های نگارآفرینی(نقاشی) و گرافیکی دارد چرا که رنگهای بسیاری ساخته شده که در گذشته هستی نداشته اند. در گذشته رنگها تنها رنگهایی بودند که مردم می توانستند از سرشتگاه برگیرند ولی امروزه مهندسان دانشهای وابسته به رنگ با آمیختن این رنگ ها رنگ های تازه تری را بدست آورده اند که برای مردم هر کشوری و هر نژادی چم (معنی) خود را دارند و در مردمان گوناگون رفتارها و واکنش های گوناگون پدید می آورند .

       برای نمونه در همین خوزستان مردمان پارس و لر بیشتر رنگ های تیره و روشن با جدایی پذیری پایین را برمی گزینند ولی عرب ها در پذیرش رنگهای تیره و روشن که با کنار هم چیدن آنها بتوان به سادگی از هم جدایشان ساخت کوشا هستند و این چه در بازار و چه در شهرسازی و معماری و هنرهای وابسته به رنگ کار را بسیار سخت تر می کند . از این گذشته در هر هازمان گرایش هایی ویژه به رنگ هستی دارد که گاه با دیگران همخوانی ندارد و این ها همه از سنگ هایی هستند که پیچیدگی های روانی مردم امروز پدید می آورند .

       درخشش یکی دیگر از کاوش هایی است که در اینجا پدید می آید . همینک که رنگ ها با دیدگاه های هر کس دگرگون می شود می توان درخشش را در این باره به کار برد. درخشش ویژگی است که در هنر های وابسته به رنگ در کشور ما شوربختانه دچار بی مهری گشته است. امروز شما چه به شوشتر روید و چه گرگان ، بازهم درخششی گیرا در هنرهای وابسته به رنگ نخواهید یافت ولی با دیدن یک فیلم از شهر بندری یوتوبوری در سوئد آن درخشش ها یافت می شود .

       این درخشش در رنگ پوشاک ، همخوانی ساختمانها و جاده و فضای سبز شهر ، فروشگاه ها ، ماشین ها و همچنین کارخانه ها دیده می شود و این روند را در دیگر شهر های اروپایی و آمریکایی نیز می توان یافت . 

چینش رنگها    

       تد بوردمن  نویسنده توانای نسک های (کتاب ها) آموزش نرم افزارهای گرافیکی ، در نسک اصول و مبانی 3DS MAX 5 با بزگردانی زهرا بنا کار درباره باورهای دیرینه در زمینه این درخشش ها و پیوستگی آنها با رنگ در اروپا اینچنین می نویسد:

       " با مشاهده شکل های این کتاب متوجه شده اید که رنگ عنصر مهمی برای هر تصویر می باشد. در گذشته ، برخی از هنرمندان سرشناس (مانند هانسل آدامز و آلفرد هیچکاک) چند کار نمایشی با تصاویری در مقیاس خاکستری تولید      نموده اند ، ولی برای بهتر شدن کیفیت داستان خود از ترکیب ، فرم و زاویه دوربین استفاده کرده اند . حتی تغییرات جزیی در رنگ تصاویر سبب می شود که حالت و عمق تصویر خیالی سه بعدی در صحنه ها تغییر یابد .

       رنگ های مکمل ، عامل مهمی در فرضیه مربوط به رنگ ها هستند. واژه مکمل (complementary) از واژه کامل (complete) مشتق شده است . نخست، باید بدانید که رنگ های مکمل از رنگ های اصلی به وجود می آیند و در مورد render های رایانه ای ، رنگ های اصلی شامل رنگ قرمز ، سبز و آبی می باشند.

       هنگامی که رنگ های اصلی به میزان مساوی باهم ترکیب می شوند ، نتایج حاصله عبارتند از :

سبز+ قرمز= زرد

آبی+ قرمز= سرخابی

سبز+ آبی = سبزآبی

       رنگ های مکمل رنگ هایی هستند که در چرخ رنگ ، متضاد یکدیگر هستند . در چرخ رنگ ، پیکانه موجود نشان می دهد که رنگ مکمل آبی ، رنگ زرد است .

      در شکل زیر دو مربع تیره می بینید که در مرکز آنها دو مربع دیگر به رنگ روشن وجود دارند . وصله تیره در طرف چپ ، سایه ارغوانی کم رنگ مایل به آبی است و وصله تیره موجود در طرف راست ، به رنگ آبی محض می باشد .

      در واقع ، مربع زرد در طرف راست که با رنگ مکمل خود جفت شده است، روشنتر و درخشانتر است.

      همچنین در شکل زیر، نمونه بهتری را می بینید که در آن از رنگ زرد همراه با آبی محض استفاده شده است . در این شکل سه عدد لیمو در زمینه ای به رنگ آبی آسمانی دیده می شوند."

      با همه این گفته ها بازهم یک جای پرسش می ماند . آیا درخشش پایین معماری و شهرسازی و هنرهای وابسته به رنگ در آرمان ویژه ای را دنبال می کنند یا نه؟ من ایرانی که هیچ آرمانی از زندگی در یک ساختمان با درخشش پایین ندارم . شما چه جور؟ 

  روانشناسی رنگ ها     

      از این کاوش بر می آید که چینش رنگ در معماری و شهرسازی وهنرهای وابسته به رنگ بسیار ارزشمند است.

      در کاوشی دیگر روانشناسی رنگها برپاست . یک روز تابستانی را در اندیشه بپرورانید که در خیابانی بسیار تشنه راه می رورید. بر آن می شوید تا یک نوشیدنی خنک را بیازمایید. ناگهان دو فروشگاه نوشیدنی با ویژگی های یکسان را می بینید که یکی از آنها از رنگ آمیزی آبی آسمانی در ساختمان کار برده است و دیگری از قرمز آلبالویی . کدام یک را برای خرید برمی گزینید؟ پاسخ آشکار است قرمز آلبالویی.

      دوستی دارم که خواندن نسک های روانشناسی را دوست دارد . یکبار به من گفت: راستی می دانی گرسنگی چه رنگی است؟ به او پاسخ دادم نه . گفت : زرد . و دوباره پرسید : اینک بگو رنگ تشنگی کدام است از میان این 4 رنگ : سبز ، ارغوانی ، قرمز یا سپید؟ پاسخ دادم قرمز. گفت : دیدگاه من هم همین است .

      این برداشت چه تا اندازه ای درست باشد و چه صد در صد ، در شهرهای امروز یک جور یکنواختی را از دیدگاه شهرسازی ویا ساده تر بگویم از دیدگاه هرشهروند پدید خواهد آورد که بازهم جای کاوشی پایه ای تر دارد. 

   رنگ در معماری ارگانیک

      گاه معمار می خواهد ساختمانی بسازد که همگام با سرشتگاه باشد. پرسش آن است که رنگ ساختمان باید چگونه باشد و چه الگویی را می توان در این باره به کار برد ؟

      در معماری ارگانیگ گاهی ساختمان ها همچون آفتاب پرست رنگ زمینه را به خود می گیرند چرا که ساختمان افزار آن از زمینه فراهم می شود مانند ساختمانهایی که در هسته(مرکز) ایران یافت می شود و یا کلبه های یخی اسکیموها.

      ولی گاه ساختمانها رنگ زمینه را نمی گیرند ، بلکه رنگ آنها به رنگ سرشتگاهی که در آن زمینه فرمانرواست می باشند ؛ برای نمونه خانه هایی که در  ایرانسر(شمال ایران) ساخته می شوند به رنگ زمین نیستند بلکه به رنگ تنه درختان می باشند چرا که سرشتگاه فرمانروا درختان می باشند.

      این دو ویژگی بالا در هنگامی است که ساختمان افزارها برگرفته از سرشتگاه باشند پدید می آید . همینک این پرسش پیش می آید که اگر بدست آوردن        ساختمان افزار  از سرشتگاه کار ساده ای نباشد چه رنگی در بهسازی معماری ارگانیک ما خوشایند است ؟

      از دیدگاه من بهتر است در این باره از یکی از دو ویژگی بالا کار گرفت تا ساختمان از ویژگی ارگانیک بودنش بیرون نیاید . ولی اگر من معمار ساختمان باشم پیشنها می کنم از رنگ تن جانورانی که در آنجا زندگی می کنند سود بجوییم.

      برای نمونه در سرزمین های اسکیمو نشین من برای ساختمان ها رنگ    نقره ای که رنگ تن ماهی است و در بیابان ها رنگ قرمزی را که رنگ تن سمندر قرمز می باشد را پیشنهاد میکنم.  

  درباره تد بوردمن

      در حال حاضر،تد بوردمن، یک مشاور سیار آموزش VIZاستودیو سه بعدی Autodesk و max سه بعدی Discreet می باشد.تد،یکی از افرادی است که درزمینه Authorized Discreet Trainingمتخصص می باشد.

      جلساتTraining کلاس های مرسومی هستند که جهت افزایش کار آیی مدل سازی سه بعدی و انیمیشن برای بسیاری از مشتریان (از معماری گرفته تا هواکیهانی،تلویزیون و بازی های رایانه ای ) طراحی شده اند.

      بخشی اساسی فرایند آموزش تد،نویسندگی و هم نویسی کتاب ها برای انتشارات New Riders در مورد مشکلات تولید است که در حین استفاده ازVIZاستودیو سه بعدی و maxسه بعدی به وجود می آیند (نظیر اصول max4سه بعدی و چند کتاب از سری کتاب های Inside 3d Studio VIZ  Studio Max Insid 3d.وی علاوه بر Discreet Advanced Modules،در مورد چند کتاب دیگر هم کاری داشته است و در حال حاضر نیز هر ماه یک مقاله در مورد موضوعات مربوط به max وviz(در وب سایت                                                   http://www.cgarchitect.com) چاپ می کند و هم چنین قبلا" یک مقاله در مجله Cadenceارائه داده بود.

       تد،سخنگوی موفق مجموعه مقالات سالیانه Autodesk Universityمیباشد که موضوعات ویژوال سازی و CAD را در بر می گیرد و موسس Boston Area 3D Studio User Group نیز هست .

        تد،به غیر از دنیای سه بعدی ،سالهای زیادی را در اروپا سفر نموده و در آن مناطق زندگی و کار کرده است و تقریبا 18 سال، یک شرکت معماری(طراحی یا ساخت) کوچک را اداره کرده است.او با مسافرت های طولانی با دوچرخه و قایق (در طول چند سال)،برای خود تنوع کاری ایجاد نموده است. عکاسی، نقاشی و اپرا نیز جزو علایق او محسوب می شوند.

          تد،در Portsmouth(نیو ها مپشایر)  زندگی می کند.         

 منابع کمک کننده:

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

اصول و مبانی 3D Studio Max 5 نوشته تد بوردمن

سیری در مبانی نظری معماری نوشته دکتر غلامحسین معماریان

مقاله تعامل بومی مازندران وگردشگری نوشته دکتر عباسعلی شاهرودی

شهرسازی

     به زودی درباره شهرسازی خواهیم نگاشت .

هشدار

 نسخه کامل پژوهش های این وبلاگ در دانشگاه های اعلام شده توسط مدیر روابط عمومی گروه در بخش آشنایی نگهداری می شود و برداشت از آنها با ذکر منبع (گروه پژوهشی پالیز http://palizban.blogsky.com ) مانعی ندارد.

                                                            مدیر برنامه ریزی گروه پالیز

                                                                                توانگرساد

شهرداد( پژوهش ۱ شهرسازی‌)

50 واژه دادرسی درباره شهر

آموزه شهرداد(حقوق شهری)

پژوهشگر : بزرگمهر از دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز

نام استاد : دکتر وطن خواه

1.اراضی محصور: به زمین هایی که بایر و بی دیوار نباشند، اراضی محصور گویند. مانند ساختمان ها و باغ ها .

نمونه : تبصره 3 ماده 4 قانون نوسازی و عمران شهری : مالکین و متصرفین املاک مکلفند در ممیزی اراضی و ساختمان ها و متحدثات با مامورین ممیزی همکاری کنند و هرگاه از انجام این تکلیف خودداری کنند مامورین ممیزی در مورد اراضی بایر یا بدون حصار با تشخیص علی الراس و در مورد        ساختمان ها و باغات و اراضی محصور با اعلام کتبی قبلی و با حضور نماینده دادستان وارد ملک شده اوراق ممیزی را تنظیم خواهند نمود .

2.ممیزی : مبنایی است برای عوارضی که شهرداری های مکلف به ماده 2 قانون نوسازی و عمران شهری از زمین ها و ساختمان ها ، سالانه دریافت      می دارند و آن را در نوسازی و عمران شهری هزینه می کنند.

نمونه : تبصره 1 ماده 2 قانون نوسازی و عمران شهری : ترتیب ممیزی و تشخیص و طرز وصول عوارض مذکور و ترتیب تعیین نسبتی از قیمت ملک که در هر شهر با توجه به مقتضیات و شرایط خاص اقتصادی ماخذ دریافت عوارض قرار می گیرد به موجب آیین نامه ای که از طرف وزارت کشور تنظیم و به تصویب هیئت وزیران می رسد تعیین و اجرا خواهد شد.

3.تقویم زمین یا ساختمان : مدرکی که هر زمین و ساختمان داراست و در آن بدهکاری ها و بستانکاری های زمین یا ساختمان به شهرداری بر پایه زمان نگاشته می شود.

نمونه : تبصره 4 ماده 4 قانون نوسازی و عمران شهری : ضوابط مذکور در این ماده برای تقویم زمین و یا ساختمان باید ساده و مشخص و روشن باشد .  

4. بخشودگی : درصدی است که شهرداری ها از عوارض ساختمان ها به دلایلی که در قانون های مربوط به شهر و شهرداری نوشته شده ، کم می کنند . برای نمونه 25% برای خانه هایی که دارای امکانات آب یا برق نیستند.

نمونه : تبصره 2 ماده 4 قانون نوسازی و عمران شهری : در مناطقی از محدوده شهر که آب مشروب لوله کشی و برق یا یکی از آنها در دسترس ساکنین آن منطقه گذارده نشده باشد بابت هریک از آنها که تامین نشده 25% از عوارض مقرر کسر می گردد ولی زمین های بایر واقعه در آن مناطق مشمول این بخشودگی نخواهند شد.  

5. اعیان : زیربنا ، به آن قسمت از زمین که ساختمان دارای سرپناه در آن ساخته شده باشد ، اعیان می گویند.

نمونه : ماده 9 قانون نوسازی و عمران شهری : ممیزی هایی که طبق مقررات این قانون از طرف شهرداری به عمل آید تا پنج سال ملاک وصول عوارض خواهد بود مگر اینکه ظرف این مدت تغییرات کلی در اعیان ملک داده شود به نحوی که قیمت آن را بیش از پنجاه درصد افزایش یا کاهش دهد که در این صورت مؤدی مکلف است مراتب را به شهرداری اعلام نماید و میزان افزایش یا کاهش قیمت بر اساس مقررات این قانون تعیین و از سال بعد ملاک وصول خواهد شد.

6. جایزه : 10% از عوارض ملک یا ساختمانی است که شهرداری ها به دلیل پرداخت به موقع از عوارض آن ملک یا ساختمان در آن سال کم می کنند.

نمونه : تبصره 1 ماده 10 قانون نوسازی و عمران شهری : از عوارض مؤدیانی که ظرف مدت مذکور عوارض متعلق به هر ملک را بپردازند 10% عوارض آن سال به عنوان جایزه منظور و کسر خواهد شد.

7. باغ شهری : زمینی که دارای ساختمان نیست ، ولی کاربری یک باغ را دارد و در محدوده شهر است .

نمونه : ماده 11 قانون نوسازی و عمران شهری : نسبت به اراضی واقع در محدوده شهر که فاقد ساختمان اساسی بوده و یا باغ شهری به آن اطلاق نشود در صورتی که تا یک سال بعد از پایان مهلت مقرر در ماده 5 مالکین یا قائم مقام نمایندگان قانونی آنان مشخصات و بهای ملک خود را به شهرداری اعلام نکنند شهرداری های مشمول ماده 2 این قانون مکلفند این گونه املاک را به تصرف در آورده و به قائم مقامی مالک از طریق مزایده با رعایت آیین نامه معاملات شهرداری و بر اساس قیمت منطقه ای به فروش برسانند و مطالبات خود را به انضمام جرائم و هزینه های متعلقه به اضافه 5% قیمت ملک به سود برنامه نوسازی از محل بهای ملک برداشت نموده مابقی را در حساب سپرده ثابت شهرداری در بانک نگهداری کنند تا در صورت مراجعه مالکین یا نمایندگان قانونی آنان در مقابل اخذ رسید به آنها پرداخت شود و هرگاه ظرف ده سال مالک ملک یا نمایندگان قانونی آنان مراجعه ننمایند وجوه مذکور به حساب درآمد نوسازی منظور خواهد شد .

8. نقشه جامع شهر : نقشه ای است که شهرداری ها در آغاز برای هر یک از طرح های نوسازی و عمران و ایجاد تاسیسات شهری و توسعه و احداث و اصلاح گذرگاه ها فراهم می نمایند.

نمونه : ماده 15 قانون نوسازی و عمران شهری : شهرداری های مشمول ماده 2 این قانون مکلفند با راهنمایی وزارت کشور برنامه عملیات نوسازی و عمران و اصلاحات شهر را برای مدت 5 سال بر اساس نقشه جامع شهر و در صورتی که فاقد نقشه جامع شهر باشند بر اساس احتیاجات ضروری شهر و با رعایت اولویت آنها در حدود منابع مالی مقرر در این قانون و سایر امکانات مالی شهرداری تنظیم کرده و پس از تصویب انجمن شهر و تایید وزارت کشور طرح های مربوط را بر اساس آن اجرا کنند .

9. عملیات نقشه کشی : عملیاتی است که در آن نقشه جامع یک شهر و یا نقشه ای بر اساس نیاز شهر به دست می آید.

10.عملیات ارزیابی : عملیاتی است که توسط هیئت های ارزیابی انجام می شود و در آن فهرست جامعی با درونمایه مقدار مساحت ، شمار درختان و اندازه حق ریشه هر ساختمان که در معرض عملیات قرار می گیرد و تصرف می شود و با تعیین بهای هریک بر اساس ماده 18 قانون نوسازی و عمران شهری و همچنین میزان مرغوبیتی که مالک مکلف به پرداخت آن می باشد و در صورت امکان نام مالک و شماره پلاک تنظیم می شود و ضمن اعتبار کافی برای تصویب به انجمن شهر فرستاده و پس از تصویب انجمن به وزارت کشور ارسال می شود.

نمونه برای واژه های 9 و 10 : تبصره 1 ماده 16 قانون نوسازی و عمران شهری : شهرداری مکلف است به محض شروع عملیات نقشه کشی و ارزیابی مراتب را در جراید کثیرالانتشار و با الصاق آگهی در محل به اطلاع عموم برساند.

11. میزان مرغوبیت ملک : بهایی است که مالکان به دلیل مرغوب شدن ملکشان در اثر اجرای طرح های نوسازی و عمران شهری می پردازند.

نمونه : ماده 16 قانون نوسازی و عمران شهری : شهرداری ها مکلفند برای هر یک از طرح های نو سازی و عمران و ایجاد تاسیسات شهری و توسعه و احداث واصلاح معابر بدواً نقشه ی کاملی تهیه وسپس توسط هیئت ارزیابی های فهرست جامعی حاوی مقدار مساحت و تعداد اشجار و میزان حق ریشه ی هر ملک که در معرض عملیات قرار می گیرد و تصرف می شود با تعیین بهای هر یک از آنها بر اساس ماده ی 18 این قانون وهمچنین میزان مرغوبیتی که مالک مکلف به پراخت آن می باشد و در صورت امکان نام مالک با شماره ی پلاک ملک تنظیم نموده و ضمن تامین اعتبار کافی برای تصویب انجمن شهر فرستاده وپس از تصویب انجمن برای تایید و رضایت کشورارسال دارند.

12. عرصه : واژه ای است که بیشتر در کنار اعیان می آید و به معنی همه ساختمان چه دارای سرپناه و چه بی سرپناه می باشد.

نمونه : بند "الف" ماده 18 قانون نوسازی و عمران شهری : در مورد اعیانی به نسبت خسارت وارده  به ملک ارزیابی وپرداخت می شود و در مورد عرصه ارزش آن به ماخذ بهای یک سال قبل از تاریخ ارزیابی به اضافه شش درصد تعیین می گردد ودر صورتی که این قیمت بیش از بهای ملک در تاریخ انجام ارزیابی باشد بهای زمان ارزیابی ملاک عمل خواهد بود .     

13. پروانه ساختمان : اجازه نامه ای است که شهرداری برای ساختمان سازی بسته به شرایط به مالکان می دهد.

نمونه : تبصره ماده 18 قانون نوسازی و عمران شهری : در صورتی که صدور پروانه ساختمانی اعم از مسکونی وتجاری وغیره در اثر اجرای طرح در باقیمانده ملک از نظر مقررات شهرسازی برای شهرداری مقدور نباشد تا مالک پیشنهاد فروش آن را به شهرداری کند شهرداری مکلف است باقی مانده ملک را هم به بهای قطعی شده خریداری و تصرف کند که در این صورت دیگر مطالبه ودریافت حق مرغوبیت موضوعا منتفی است .

14. متروک : زمین یا ساختمان یا گذرگاه های بی استفاده را متروک یا متروکه گویند.

نمونه : ماده 19 قانون نوسازی و عمران شهری : هر گاه در نتیجه اجرای طرح های شهرداری تمام یا قسمتی از معابر به صورت متروک در آید آن قسمت متعلق به شهرداری بوده و هر گاه شهرداری قصد فروش آن را داشته باشد این مالک مجاور در خرید آن حق تقدم خواهد داشت .

15. نقشه تفصیلی : به نقشه ای گویند که برگرفته از نقشه جامع شهر می باشد و از نقشه جامع شهر جزیی تر است . هر نقشه جامع شهر دارای چند نقشه تفصیلی است.

نمونه : تبصره 1 ماده 23 قانون نوسازی و عمران شهری : شهرداری ها مجازند مادام که نقشه ی جامع شهر تهیه و تصویب نشده است ایجاد ساختمان و احداث هرگونه بنا و تاسیساتی را در قسمتی از محدوده ی شهر فقط برای یک بار و با ذکر علت از تاریخ اجرای قانون نو سازی حداکثر برای مدت سه سال ممنوع اعلام  کنند و پس از تهیه و تصویب نقشه ی جامع شهر مکلفند حداکثر ظرف دو سال نقشه های تفصیلی را تهیه و اراضی و باغ ها و املاکی را که بر اساس نقشه  مذکور در معرض طرح های احداث و توسعه ی معابرومیادین واقع می شود مشخص نموده و احداث هر گونه بنا و تا سیسات را در این گونه اراضی بایر و مزروعی و باغ ها واقع بین محدوده ی  خدمات شهری مصوب انجمن شهر و محدوده ی قانونی شهر مادام که اجازه ساختمان داده نمی شود از پرداخت عوارض نو سازی معاف می باشد .      

16. نقشه هادی : نقشه راهنما در طرح های ساختمانی شهر را نقشه هادی گویند.

17. اراضی مازاد : آن دسته از زمین هایی که در طرح های عمرانی در اثر تنظیم و اجرای گسترده تر میزان مورد نیاز طرح ، پدید می آیند .

نمونه برای واژه های 16 و 17 : ماده 24 قانون نوسازی و عمران شهری : شهرداری ها می توانند در موقع تنظیم و اجرای طرح های نو سازی و همچنین توسعه یا احداث معابری که عرض آنها حداقل بیست متر باشد  با رعایت نقشه ی جامع یا نقشه ی هادی شهر طرح های مربوط را به تناسب موقعیت محل و ضوابطی که وزارت کشور تعیین و اعلام خواهد کرد وسیع تر از میزان مورد احتیاج طرح تنظیم و اجرا نموده و اراضی مازاد را در صورت عدم احتیاج از طریق مزایده و یا رعایت آیین نامه معاملات شهرداری به فروش رسانیده وجوه حاصله را به حساب در آمد نو سازی و عمران شهری موضوع این قانون منظور کنند .

18. فضای سبز : آن بخش از شهر را که در جهت زیبایی شهر و همچنین گردش و ورزش مردم شهر با تکنیک های ویژه خود درختکاری ،گل کاری ،چمن کاری و.............. می نمایند.

نمونه : تبصره 1 ماده 29 قانون نوسازی و عمران شهری : در صورتی که مالکین این گونه اراضی طبق نقشه شهرداری به نرده کشی وایجاد فضای سبز در اراضی مزبور اقدام کنند مشمول مقررات این ماده نبوده و عوارض ماخذ مقرر در ماده 2 این قانون وصول خواهد شد .

19. منطقه صنعتی : منطقه ای را که در آن کارگاه ها و کارخانه های شهر بر پا هستند ، منطقه صنعتی می نامند .

نمونه : تبصره 1 ماده 31 قانون نوسازی و عمران شهری : هر گاه تمام یا قسمتی از اراضی و املاک که در اجرای این ماده خریداری می شود در مناطق صنعتی که در نقشه جامع شهر منظور شده است واقع شده باشد شهرداری ها می توانند برای انتقال کارگاهها و کارخانجات وامثال آن از داخل شهر به مناطق صنعتی از اراضی مزبور به میزانی که برای استقرارآنها ضروری تشخیص   می شود به صا حبان موسسات مذکور منتقل نموده و بهای آن را ماخذ تمام شده به اضافه 10درصد از آنان دریافت دارند .  

20. حبس جنحه : گونه ای از پاداَفرَه(مجازات) که در آن گنهکار 3 تا 6 ماه ویا تا 2 سال زندانی می شود.

نمونه : ماده 32 قانون نوسازی و عمران شهری : هرگاه ممیزین در اجرای مقررات این قانون در تنظیم اوراق ممیزی تمام واقع را ذکر نکنند یا بر خلاف واقع چیزی ذکر کنند به طوری که قیمت تعیین شده ی املاک و مستحدثات در اوراق مذکور با قیمت واقعی انها بر اساس ضوابط مندرج در این قانون و ایین نامه مربوط بیش از 20در صد (اعم از اضافه یا نقصان) اختلاف داشته باشد به حبس جنحه ای از 3تا6ماه محکوم خواهند شد .

21. بهای عادله : میزان بهایی است که ارزیابان باید برای هر ملک منظور دارند و منظور کردن20% بالاتر و یا پایین تر از این بها ارزیابان را دچار گرهمه (مجازات) می سازد .

نمونه : تبصره ماده 32 قانون نوسازی و عمران شهری : ارزیابانی که در اجرای این قانون قیمت ملک را بیش از 20در صد بیشتر یا کمتر از بهای عادله منظور کنند به کیفر مقرر در این ماده محکوم خواهند شد.

22. اموال منقول شهر : به آن دسته از دارایی های شهر که می توان جابجایشان نمود ، اموال منقول شهر گویند . مانند خودروهای حمل زباله .

23. اموال غیر منقول شهر : به آن دسته از دارایی های که نمی توان جابجایشان نمود ، اموال غیرمنقول شهر گویند ، مانند زمین یا قنات.

نمونه برای واژه های 22 و 23 : بند 1 ماده 45 قانون شهرداری : نظارت در حسن اداره وحفظ سرمایه و دارایی نقدی و جنسی و اموال منقول وغیر منقول متعلق به شهر و همچنین نظارت در حساب درامد و هزینه ی آنها.(اگر انجمن تفتیش دقیقی را در مخارج یا اقدام مهم شهرداری لازم بداند کار شناس یا محاسبین متخصصی را موقتا برای رسیدگی به آن کار استخدام می کند و حق الزحمه ی متناسبی به آنها پرداخت خواهد کرد).

24. حفر مجرا : سوراخ کردن زمین برای گذراندن لوله های آب و فاضلاب و یا گذراندن کابل برق و مخابرات و همانند آنها را از زیر زمین حفر مجرا گویند.

نمونه : بند 12 ماده 45 قانون شهرداری :وضع مقررات و نظارت در حفر مجرا برای فاضلاب شهر یا لوله ئ اب یا برق و تصویب قراردادهای مربوط به آنها.

25. میدان های عمومی : شهرداری ها میدان های عمومی را برای پدید آوردن بازار میوه ، خوار و بار و فراهم کردن دیگر خوراکی های شهر با قیمتی ارزان برپا می دارند.

نمونه : بند 14 ماده 45 قانون شهرداری :بررسی و موافقت با پیشنهادات شهرداری در مورد فراوانی و ارزانی خواروبار واقدام در تامین و توزیع مواد غذایی در مواقع لازم مخصو صا به هنگام قحطی و پیش بینی و جلو گیری از کم یابی خواروبار و تهیه میدانهای عمومی برای خرید و فروش خواروبار و همچنین نظارت در صحت اوزان و مقادیر ومقیاسها و ملزم ساختن اصناف به الصاق برگه قیمت بر روی اجناس.

26. کاریزهای شهری : کاریز یا قنات نوعی سیستم آبرسانی است که در منطقه های گرم و خشک برای به کارگیری در کشاورزی و ساختمان کردن و گاه آشامیدن پدید می آورند و در صورتی که از اموال غیر منقول شهر به شمار آید آن را کاریز یا قنات شهری می نامند.

نمونه : بند 16 ماده 45 قانون شهرداری :تصویب مقررات برای تنظیم آبهای شهر واجاره و استیجار آبهایی که برای مصرف شهر ضروری است و جلوگیری از تجاوز به قنوات شهری.

27. استیضاح : پاسخ خواستن از شهردار به کوشش نمایندگان انجمن شهر(شورای شهر) که شاید به برکناری شهردار نیز بینجامد.

نمونه : ماده 53 قانون شهرداری :چنانچه یک یا چند نفر از اعضائ انجمن شهر به عملیات شهردار اعتراض و یا ایرادی داشته باشند باید مطلب را کتبا به صورت استیضاح به اطلاع رییس انجمن برسانند رییس آن را در جلسه فوق العاده ی انجمن قرایت  به شهردار ابلاغ خواهد کرد و شهردار موظف است در جلسه عادی یا فوق العاده ی انجمن برای جواب استیضاح حضور بهم رساند فاصله طرح استیضاح با تشکیل جلسه عادی یا فوق العاده که از طرف رییس انجمن تعیین خواهد شد نباید از 10روز تجاوز نماید انجمن پس از طرح استیضاح و جواب شهردار رای موافق یامخالف خواهد داد . در صورتی که انجمن به اکثریت  تام عده ی حاضر در جلسه رای مخالف بدهد شهردار از همان تاریخ بلا فاصله از شغل خود بر کنار و از طرف انجمن فورا" بر طبق مقررات این قانون اقدام به انتخاب شهردار خواهد شد در فاصله بین صدور رای عدم اعتماد و عزل شهردار تا انتخاب شهردار جدید معاون شهرداری و در صورت نبودن معاون کارمند مقدم تحت نظر انجمن عهده دار و مسئول اداره امور شهرداری خواهد بود.

28. تنقیه قنوات: پاکیزه کردن ولایروبی کاریز های شهر که یکی از وظایف شهرداری ها می باشد.

نمونه : بند 2 ماده 55 قانون شهرداری :تنظیف و نگهداری و تسطیح معابر و انهار عمومی ومجاری آبها و فاضلاب و تنقیه ی قنوات مربوط به شهر و تامین آب و روشنایی به وسایل ممکنه.

29. بودجه : درآمد و هزینه شهرداری برای زمان معینی را بودجه گویند که کارهایی همچون برآورد بودجه ، تنظیم بودجه و متمم بودجه ،اصلاح بودجه و تفریغ(واریز و خالی کردن) بودجه درباره آن انجام می شود.

30. برنامه ساختمانی : برنامه ای است که پس از تصویب بودجه پیشنهاد می شود  و موضوع آن زمانبندی کارهای ساخت و سازشهر است و برای اجرای آن بدین صورت است که پس از تصویب انجمن شهر یک نسخه از بودجه مصوب و برنامه ساختمانی به وسیله فرماندار یا بخشدار به وزارت کشور ارسال می شود.

نمونه برای واژه های 29 و 30 : بند 8 ماده 55 قانون شهرداری :براورد وتنظیم بودجه و متمم بودجه و اصلاح بودجه و تفریغ بودجه شهرداری و تنظیم پیشنهاد برنامه ساختمانی و اجرای ان پس از تصویب انجمن شهر یک نسخه از بودجه مصوب و برنامه ساختمانی به وسیله ی فرماندار یا بخشدار به وزارت کشور ارسال می شود.  

31.امراض ساریه : بیماری های واگیردار که شهرداری باید برای از میان بردن آن ها تلاش کند ، چه در میان مردم باشد و چه در میان جانوران.

نمونه : بند 15 ماده 55 قانون شهرداری :جلو گیری از شیوع امراض ساریه ی انسانی و حیوانی و اعلام این گونه بیماریها به وزارت بهداری و دامپزشکی و شهرداریهای مجاور هنگام بروز انها و دور نگه داشتن بیماران مبتلا به امراض ساریه و معالجه و دفع حیواناتی که مبتلا به امراض ساریه بوده و یا در شب بلاصاحب و مضر هستند.

32. مقررات صنفی : آیین نامه مربوط به هر رسته از رسته های گوناگون شغلی که در یک شهر زندگی می کنند.

نمونه : بند 16 ماده 55 قانون شهرداری :تهیه مقررات صنفی و پیشنهاد آن به انجمن شهر و مراقبت در امور صحی اصناف و پیشه وران.

33.منطقه تجاری : به آن بخش از شهر که فروشگاه ها و مراکز خرید و فروش و دفترهای بازرگانی برپا هستند ، منطقه تجاری گویند.

نمونه : بخشی از تبصره بند 24 ماده 55 قانون شهرداری : در صورتی که بر خلاف مندرجات پروانه ساختمانی در منطقه غیر تجاری محل کسب یا پیشه و یا تجارت دایر شود شهرداری مورد را در کمیسیون مقرر در تبصره یک ماده 100 این قانون مطرح می نماید.

34.عرض راه : کالایی که در راه جابجا می شود و بسته به شرایط گاهی شهرداری ها در گرو آن عوارض می گیرند و گاهی مجاز به این کار نیستند.

نمونه : تبصره 2 بند 26 ماده 55 قانون شهرداری : کالا های عبوری از شهر ها که برای مقصد معینی حمل می شود از پرداخت هر گونه عوارض به     شهرداری ها عرض راه معاف می باشند.

35. پروانه کسب : اجازه نامه ای است که پیشه وران برای کسب و کار خود از شهرداری ها دریافت می کنند.

نمونه : بند 28 ماده 55 قانون شهرداری :صدور پروانه ی کسب برای اصناف و پیشه وران . کلیه اصناف و پیشه وران مکلفند برای محل کسب خود از شهرداری محل پروانه ی کسب دریافت دارند.

36. سال مالی : یک سال خورشیدی است که از یکم فروردین ماه آغاز و در پایان اسفند ماه به پایان می رسد.

نمونه : ماده 66 قانون شهرداری :سال مالی شهرداری یک سال تمام شمسی است که از اول فروردین ماه شروع و در آخر اسفند ماه خاتمه می یابد.

37. اعتبارات عمرانی : هزینه های ساخت وساز که شهرداری ها بیش از 40% بودجه سالانه را به آن اختصاص می دهند.

نمونه : بخشی از ماده 68 قانون شهرداری :برای تامیین هزینه های سازمانی و اداری شهرداری و امور دفاع غیر نضامی ،امور خیریه و سایر تکالیفی که به موجب قانون به عهده ی شهرداریها محول است بر اساس تقسیماتی خواهد بود که با توجه به احتیاجات و مقتضیات محل به پیشنهاد شهرداری و تصویب انجمن شهر رسیده باشد و در هر صورت میزان اعتبارات عمرانی نباید از 40 در صد بوجه سالانه کمتر باشد.

38. مامور وصول : کسی است که از سوی شهرداری بر آن است تا عوارض و در آمد شهرداری را دریافت دارد.

نمونه : ماده 75 قانون شهرداری :عوارض و درآمد شهرداری به وسیله ی مامورین مخصوصی که از طرف شهرداری به نام مامور وصول تعیین می شوند دریافت خواهد شد و مامورین وصول باید طبق مقررات امور مالی تضمین کافی بسپارند.

39. اصلاحات شهری : کاری است که برای از میان برداشتن نیازهای شهری انجام می شود و به دنبال آن شهرداری بخشی از زمین ها وساختمان هایی را که در محدوده شهر هستند گرفته و برای انجام آن  قانون توسعه معابر را به کار    می گیرد.

نمونه : ماده 96 قانون شهرداری : شهرداری می تواند برای تامین احتیاجات شهری از قبیل باغ های عمومی ، ایجاد تاسیسات برق و آب و نظایر آن که به منظور اصلاحات شهری و رفع نیازمندی های عمومی لازم باشد و باید تمام یا قسمتی از اراضی یا املاک یا ابنیه واقع در محدوده شهر به تصرف شهرداری   درآید از مقررات قانون توسعه معابر مصوب سال 1320 استفاده نماید.

40. صورت مجلس : در صورتی که ملکی در مسیر طرح های عمرانی شهرداری قرار بگیرد و مالک یامالکان آن حاضر نباشند ، صورت مجلس        می شود.

نمونه : بخشی از تبصره 5 ماده 96 قانون شهرداری : در صورتی که در مسیر احداث یا توسعه خیابان و گذر و باغ عمومی و میدان ، ملکی باشد که مالک یا مالکین مشخص نباشد و یا به ثبت نرسیده باشد اقدامات و عملیات شهرداری متوقف نخواهد شد و شهرداری باید قبل از هر اقدام مشخصات کامل ملک مزبور را با حضور نمایندگان دادستان و ثبت و انجمن شهر صورت مجلس نماید .

41. حریم شهر: به آن قسمتی که فعالیتهای شهری در آن توانایی گسترش دارند حریم شهر گویند.

نمونه : ماده 99 قانون شهرداری به همراه بند 1:شهردداری ها مکلفند در مورد حریم شهر اقدامات زیر را بنمایند:

تعیین حدود حریم و تهیه نقشه جامع شهرسازی با توجه توسعه احتمالی شهر.

42. تفکیک اراضی : تفکیک زمین های حریم شهر به مناطق مسکونی ، تجاری ، صنعتی ، اداری و .......... را گویند.

نمونه : بند 2 ماده 99 قانون شهرداری : تهیه مقرراتی برای کلیه اقدامات عمرانی از قبیل قطعه بندی و تفکیک اراضی ، خیابان کشی ، ایجاد باغ  و ساختمان ، ایجاد کارگاه و کارخانه و همچنین تهیه مقررات مربوط به حفظ بهداشت عمومی مخصوص به حریم شهر با توجه به نقشه عمرانی شهر.

43. محدوده قانونی شهر: به محدوده ای که مورد توجه ماده 99 قانون شهرداری است محدوده قانونی گویند.

44. محدوده استحفاضی : به آن قسمت از محدوده شهر گویند که جز محدوده قانونی به شمار نمی رود.

نمونه برای واژه های 43 و 44: بخشی از بند 3 ماده 99 قانون شهرداری : نقاطی که در اجرای این قانون از حریم شهرداری های مذکور در همین بند جدا می شوند در صورتی که در محدوده قانونی و استحفاظی شهر دیگری قرار گیرند عوارض متعلقه کماکان توسط شهرداری مربوط دریافت خواهد شد .

45. عوارض : شهرداری برای جبران هزینه های خود از شهروندان پولی دریافت می دارد که عوارض می نامند.

46. آب بها : عوارضی است که شهروندان در برابر آب مصرفی پرداخت می کنند .

 نمونه برای واژه های 45 و 46 : ماده 74 قانون شهرداری :شهرداری باتصویب انجمن شهر آیین نامه اجرایی وصول عوارض شهرداری و آب بها و امثال آن را تدوین و تنظیم می نمایند .

47. صندوق ثبت : صندوقی است که در آن عوارض شهروندان معترض به زیادی عوارض در معامله ملکشان نگاهداری می شود .

نمونه : بخشی از تبصره ماده 74 قانون شهرداری : صندوق ثبت مکلف است صورتی با قید مشخصات تودیع کنندگان عوارض و ملک مورد معامله را بلافاصله پس از تودیع به شهرداری ارسال دارد.

48. اراضی مسکونی : به زمین هایی گویند که کاربری آن ها در ساخت خانه و کاشانه است .

نمونه : بخشی از تبصره 2 ماده 100 قانون شهرداری : در مورد اضافه بنا زائد بر مساحت زیربنای مندرج در پروانه ساختمانی واقع در حوزه استحفاظی از اراضی مسکونی کمیسیون می تواند در صورت عدم ضرورت قلع اضافه بنا با توجه به موقعیت ملک از نظر مکانی (در بر خیابان های اصلی یا خیابان های فرعی و یا کوچه بن باز یا بن بست) رای به اخذ جریمه ای که متناسب با نوع استفاده از فضای ایجاد شده و نوع ساختمان از نظر مصالح مصرفی باشد ، تعیین و شهرداری مکلف است بر اساس آن نسبت به وصول جریمه اقدام نماید.

49. پارکینگ : به ایستگاه خودرو در ساختمان و یا جاده پارکینگ گویند.

50. پایان ساختمان : سندی است که مالکان پس از پایان کار ساختمانی از شهرداری دریافت می دارند.

نمونه برای واژه های 49 و 50 : تبصره 5 ماده 100 قانون شهرداری : در مورد عدم احداث پارکینگ و یا غیر قابل استفاده بودن آن و عدم امکان اصلاح آن کمیسیون می تواند با توجه به موقعیت محلی و نوع استفاده از فضای پارکینگ رای به اخذ جریمه ای که حداقل یک برابر و حد اکثر دوبرابر ارزش معاملاتی ساختمان برای هر متر مربع فضای از بین رفته پارکینگ باشد ، صادر نماید  (مساحت هر پارکینگ با احتساب گردش 25 متر مربع می باشد) . شهرداری  مکلف به اخذ جریمه تعیین شده و صدور برگ پایان ساختمان می باشد.

منابع :

         قوانین و مقررات مربوط به شهر و شهرداری به کوشش جهانگیر منصور

         فرهنگ واژه عمید